Taijiquan, ondersteunend in bewegingstherapie

Dit boeiende artikel is eerder geplaatst in Beweegreden, vakblad voor Oefentherapeuten Cesar en Mensendieck, jrg. 10, uitgave november 2014. Dank aan schrijfster Christel Groenier en ‘Beweegreden’ dat we het over mogen nemen op onze website.

Taijiquan als Chinese bewegingsleer en martial art, toegepast binnen revalidatie. Een waardevol concept voor het opbouwen van zelfvertrouwen en zelfredzaamheid. Een uitdaging voor (bewegings)therapeuten en voor docenten Taijiquan!

Werkend als ergotherapeute in diverse settings, gericht op het terug begeleiden naar zelfredzaamheid van mensen met een verworven handicap, kwam ik in 1993 in aanraking met Taijiquan. Ik ben deze bewegingsvorm gaan beoefenen, naast een opleiding TCM (Traditional Chinese Medicine). Van hieruit vloeiden oosterse en westerse kennis over bewegingsleer in elkaar over. Dit resulteerde in het gebruik van de principes van Taijiquan in mijn werkwijze. De werkwijze werd opgepakt binnen het revalidatiecentrum waar ik werkzaam ben. Er zijn sinds 2006 drie groepen waarin Taijiquan als onderdeel van het revalidatieproces wordt aangeboden.

Mijn visie: effectief en ontspannen bewegen is een ontdekkingstocht in je eigen lijf én van je lijf in zijn omgeving. Ik wil anderen graag inspireren om deze methode op eigen manier in eigen werkzaamheden toe te passen. Het is een schatkist aan mogelijkheden voor verbreding en verdieping van de westerse basiskennis in bewegen.

Wat is Taijiquan?

Taijiquan is een Chinese verdedigingsport, een martial art. Deze is gegrond op bewegen vanuit ontspanning en het steeds in balans zijn in plaats van de balans te “houden”; mentale rust en ontspannen, ruime aandacht vormen hierbij een essentieel onderdeel. Deze aspecten worden binnen Taijiquan continu getraind, in individueel bewegen maar ook in interactief oefenen.

Ook zijn er momenten om te “sparren”: aandacht, rust en balans te meten aan elkaar. Deze elementen maken Taijiquan bij uitstek geschikt om mensen van allerlei leeftijden te leren en te laten ervaren, dat we ontspannen in het leven kunnen staan en veel minder fysieke kracht nodig hebben dan we denken. Doordat “gronden” en “eigen kracht ervaren” centraal staan, ervaren deelnemers een versteviging van hun gevoel van zelfvertrouwen.

Taijiquan gaat uit van natuurlijk bewegen, zoals een dier dat spontaan doet. Het is een ontdekkingstocht, terug naar ons eigen natuurlijk bewegen. De bewegingscomponenten grijpen terug op een goede uitlijning van het gehele lichaam en op het bewegen vanuit ons centrum, onze centrale as. Het behouden van stabiliteit wordt hiermee eenvoudiger en herkenbaarder.

Taijiquan gaat over het leven aangaan in al zijn facetten,
met zoveel mogelijk souplesse,
met zo min mogelijk strijd.

Binnen Taijiquan zoeken we steeds naar het zo licht mogelijk bewegen, met zo min mogelijk inspanning een zo goed mogelijk effect bereiken. En dit sluit naadloos aan op het ergonomisch handelen wat we in bewegingstherapieën / bewegingsonderwijs voorstaan. Wanneer je in de basis optimaal staat uitgelijnd, ervaar je al snel dat het staan geen kracht kost en kan je dat veel langer (op een ontspannen manier) doen. Voeten heupbreed, een stuit die je laat hangen, de kruin of liever het fontanelpunt (Bai Hui). Het gewicht in je voeten laten vallen terwijl je goed staat uitgelijnd, geeft een reactie-krachtlijn recht omhoog. Dit is ook te zien wanneer je een stuiterballetje laat vallen; zonder kracht mee te geven stuitert het recht omhoog terug.

Taijiquan en ergotherapie

In het proces van therapeutische begeleiding staan onafhankelijkheid en participatie van de cliënt centraal. Met therapeutisch bedoel ik het meekijken met een persoon en hem/haar coachen in het (her)vinden van eigen mogelijkheden. We werken er als therapeuten naar toe dat de cliënt met creativiteit, inzicht en zelfvertrouwen met zijn mogelijkheden om kan gaan en deze verder kan ontwikkelen.

Het kennen van je eigenheid is voor elk persoon essentieel, om dat wat hem wordt aangereikt ook daadwerkelijk te kunnen gebruiken. Taijiquan gaat over het leven aangaan in al zijn facetten, met zoveel mogelijk souplesse, met zo min mogelijk strijd.

Taijiquan, als verdedigingssport, sensomotorische en aandachtstraining, ondersteunt dit proces op een directe, praktische manier. Het leert ons om ontspannen en bewust in het leven te staan, waardoor het therapeutische interventies helpt te beklijven. Taijiquan gaat over het leven aangaan in al zijn facetten, met zoveel mogelijk souplesse, met zo min mogelijk strijd. Het is dus voor iedereen toepasbaar. Taijiquan biedt ons als bewegingstherapeuten een breed scala aan mogelijkheden om op een speelse, interactieve, bewuste wijze de cliënt te begeleiden in het eigen maken van een effectieve bewegings- en leefstijl, waarbij je eigen werkwijze intact blijft (feitelijk: verdiept).

Optimaal staan geeft enorme voordelen wanneer je een handicap hebt en alles meer energie kost. Door meer bewust te worden
van wáár de beweging vandaan komt, wáár je kracht zit/begint, word je je ook bewust van de eigen mogelijkheden. Ditzelfde mechanisme is toepasbaar in het zitten. Laat dan je gewicht in je bekken vallen (dit werkt natuurlijk ook positief wanneer je “niks mankeert”). Vanuit deze gecentreerdheid kan effectief vanuit rotatie worden bewogen, zonder moeite. Sterker nog, deze rotatie lévert kracht. Dit ontdekte een zeer verbaasde oud-polio-patient. Hij was eraan gewend dat hij half uit zijn rolstoel kiepte als hij ergens naar reikte. Met bewegen vanuit deze opbouw kon hij veel vrijer bewegen en was zijn reikwijdte toegenomen. Als het zó duidelijk is voor je, kost het ook geen moeite om het toe te passen…

In het revalidatiecentrum ondersteunen we (vier therapeuten uit verschillende disciplines) de lessen wel met beeldmateriaal en eventueel een DVD om thuis verder mee te oefenen, maar grotendeels is het “veel spelen met de principes” vanuit doen en kijken in en naar jezelf. Net als in alle bewegingsmethodieken maakt ook Taijiquan gebruik van oefeningen. Veel doe je zonder een ander aan te raken, in een rustige, ontspannen flow. Soms met hieruit ontstane kracht.

Voor mij zit erg veel meerwaarde in het spelen van Taijiquan, het in contact zijn met de ander. Door het zachte en ontdekkende contact wat in Taijiquan getraind wordt, is het meer dan een lichaamsoefening. Door de aanraking bemerk je, heel zuiver, wanneer je écht in balans bent en wanneer je feitelijk nog hard staat te werken om in balans te blijven. “Aan de ander meet ik mezelf”.

In het zachte contact wordt ook de term “kleven” gekoppeld, bij meer sparren en uitdagen wordt de term “pushing hands” gebruikt. Doordat je in het spel allebei aan het ontdekken bent, is er ook een gelijkwaardigheid. Ik krijg van mensen uit de groepen terug dat ze dit het prettigste onderdeel vinden. Met name bij Parkinsonpatiënten hoor ik dit veel. Het wordt ook als een prettige tijdsbesteding ervaren om het met een/hun partner te doen. Het is een andere manier van elkaar ontmoeten. Over bewegen moet je eigenlijk niet praten, maar het doen. Hopelijk heb ik jullie nieuwsgierig gemaakt.

Ervaringen

Ik wil jullie nog graag een aantal quotes meegeven van de mensen waar ik mee werk in het therapeutische vlak.

Met toepassen van de Taijiprincipes durf/kan ik weer op blote voeten door de badkamer lopen.
Het was bijzonder om te “kleven” (in zacht contact te volgen) met iemand die een andere beperking heeft. Dat geeft mij een
heel ander inzicht over mijn eigen mogelijkheden.
Als ik me omdraai om wat te pakken, val ik zowat uit mijn rolstoel; nu ik me bewust ben van mijn “centrum” kan ik het wel zelf én heb ik ook kracht.
Ik krijg die zware schuifdeur nu wel open, door de klink ontspannen vast te pakken en dan gewoon mijn gewicht te verplaatsen.
Ik heb heel snel meer zelfvertrouwen gekregen door Taiji, doordat ik aangesproken wordt op hoe ik mijn lichaam en bewegen voel.
Ik heb leren spelen met mijn mogelijkheden, dat is op zich ontspannend.
Ik kan me beter concentreren op wat ik aan het doen ben.
Bij bezoek aan de stad of een evenement raak ik heel snel overprikkeld; ik ben me hier nu eerder van bewust en kan me dan direct en voldoende afschermen door een kleine oefening met gerichte aandacht of een ademtechniek.
Ik merk in de herhaling van de Taijivorm hoeveel ik in mijn gehele functioneren vooruit ben gegaan.
Door de ontspannende werking van Taijiquan heb ik nu geen pijnklachten meer in mijn nek en schouders.
Door de basisstap te gebruiken bij het openen van een la of kastje, kan ik gemakkelijker in de la of kast kijken zonder mijn nek te overbelasten.
Dit levert me zóveel op… waarom heeft niemand me dit ooit eerder verteld?

Voor mij is Taijiquan een verrijking in de uitoefening van mijn vak. Er is veel aansluiting met methodes die ik als ergotherapeute al gebruik. Mensen pakken instructies makkelijker en veel sneller op door het speelse karakter van Taijiquan en ik ervaar zelf ook meer creativiteit en speelsheid in mijn benadering en instructie.

De souplesse die in Taijiquan wordt getraind vertaalt zich door naar de dagelijkse praktijk. Omdat het als uitdagend wordt ervaren blijft het mensen ook boeien, wanneer er een basisinteresse is. Ik geef aan het eerst twee à drie keer een uur te proberen, om te zien of het aanspreekt. Bij de eerste keer blijkt dat deze manier van bewegen en benadering voor velen even wennen is. Vaak is er de feedback dat er altijd wel enige principes blijven hangen in de dagelijkse praktijk. Vaak ook gaan mensen in de eigen woonomgeving verder.

Informatie hieromtrent is te vinden bij de Stichting Taijiquan Nederland (STN) of in regionale kranten.

In 2012 is “Ergo-Taiji” gestart, een trainingscentrum voor bewegingstherapeuten en bewegingsdocenten om effectief met de principes van Taijiquan te werken met mensen met of zonder handicap, zowel in trainingssituaties als voor tijdsbesteding of sport. Ook is het mogelijk om een coachingstraject te doen, waarin het bewegen en kracht leveren vanuit ontspanning geïntensiveerd wordt.

Taijiquan is een waardevol concept voor het opbouwen van lichaamsbewustzijn, zelfvertrouwen en zelfredzaamheid. Een toevoeging én een uitdaging voor bewegingstherapeuten en -docenten. Taijiquan is een ontdekkingstocht, met vooral veel plezier. Ik hoop dat ik jullie geïnspireerd heb om Taijiquan in de bewegingstherapie te gebruiken.

Voor informatie en vragen kun je terecht op
www.ergo-taiji.nl, taijiquan ondersteunend in bewegingsmethodieken.